Ο Σοφοκλής έζησε στην Αθήνα του 5ου αιώνα. Από τον δήμο του Κολωνού, έλαβε υψηλά αξιώματα και βραβεύτηκε πολλές φορές στους δραματικούς αγώνες. Θεοφιλής και φιλαθηναιότατος κατά τον Βίον του, αποδείχτηκε ο κατεξοχήν μαθητής του Ομήρου λόγω των μύθων των έργων του και των ομηρικών τρόπων ως προς το λεξιλόγιο και το ύφος που υιοθέτησε. Η αίσθηση του καιρού συνοδευόμενη από “γλυκύτητα, τόλμη και ποικιλία” αλλά και η ακρίβεια που χαρακτηρίζει το ύφος του, προσδίδουν στα έργα του θαυμαστή οικονομία. Από το μεγάλο έργο του διαθέτουμε σήμερα 7 τραγωδίες (Αίας, Αντιγόνη, Τραχίνιαι, Οιδίπους Τύραννος, Ηλέκτρα, Φιλοκτήτης, Οιδίπους επί Κολωνώ), ένα αποσμασματικά σωζόμενο σατιρικό δράμα (Ιχνευταί) και πολλά αποσπάσματα.
· Ιδιαίτερος είναι ο χειρισμός των θεματικών μοτίβων από τον ποιητή. Υπάρχουν θεματικά μοτίβα που επανέρχονται στις τραγωδίες του (δίκη, γνώση που αποκτά κανείς αργά, η τραγική επιλογή του ήρωα), και άλλα ειδικότερα (του νόστου, του θρήνου, της ικεσίας) που προσιδιάζουν σε ορισμένες μόνο τραγωδίες.
· Άντλησε τα θέματά του αποκλειστικά από τους ηρωικούς μύθους του παρελθόντος. Πηγές του μυθολογικού υλικού είναι η επική παράδοση, η λυρική ποίηση αλλά και τοπικοί μύθοι. Παραδείγματα. Ο Αίας στηρίζεται στο μυθολογικό υλικό των ομηρικών επών, στη λοιπή επική παράδοση (Αιθιοπίς, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου πέρσις) και στον Πίνδαρο, ενώ η διαμάχη για την ταφή είναι επινόηση του Σοφοκλή.
· Στα σωζόμενα δράματα του Σοφοκλή, η θεϊκή παρέμβαση δηλώνεται συνήθως μέσω της αναφοράς στους χρησμούς, εκτός από δύο περιπτώσεις: στον Φιλοκτήτη έχουμε την Επιφάνεια του Ηρακλή ως από μηχανής θεούς το τέλος της τραγωδίας, ενώ στον Αίαντα βλέπουμε στον Πρόλογο την Αθηνά να παρουσιάζει την ανθρώπινη δράση πλήρως υποταγμένη στη θεϊκή παρέμβαση (μόλις όμως αποσύρεται, όλες οι πράξεις στο δράμα είναι έργα των ανθρώπων).
· Η σύστασις των πραγμάτων ή μύθος κατά τον Αριστοτέλη είναι η οργανωτική αρχή που διέπει μια τραγωδία, σύμφωνα με την οποία τα θεματικά μοτίβα μετασχηματίζονται σε δομικά στοιχεία της συνθέσεως ενός δράματος. Στον Οιδίποδα Τύραννο π.χ. το μοτίβο της όρασης-άγνοιας-γνώσης αναδεικνύεται στον δομικό άξονα της τραγωδίας, που εικονογραφεί τη μετάβαση από την ευτυχία στη δυστυχία. Η σύστασις των πραγμάτων αποτελεί μια λογική υπερδομή που χειραγωγεί τη λογική που διέπει τα λόγια και της πράξεις των προσώπων του δράματος, π.χ. του Οιδίποδα.
O ρόλος των θεών
Το θεϊκό στοιχείο υπάρχει πάντα στο προσκήνιο ή στο βάθος της «σκηνής». Αντιμάχεται το ανθρώπινο «ήθος» του τραγικού ήρωα που όσο πιο απορροφημένος στον κόσμο του και στην ψευδαίσθηση των επιλογών του είναι, τόσο πιο βίαια ανατρέπεται στη συνέχεια και συνειδητοποιεί το πεπερασμένο της ανθρώπινης φύσης του. Ο Χορός στον Σοφοκλή είναι πρόσωπο του δράματος, ένας από τους «υποκριτές» (κατά τον Αριστοτέλη). Δεν έχει ένα ολοκληρωμένο ήθος βέβαια (απαρτίζεται εξάλλου από πολλούς), με τα λόγια του όμως εξυπηρετεί τη σύστασιν των πραγμάτων, οπότε κανένα σοφόκλειο χορικό δεν είναι αυτόνομο από τη δράση. Ο Χορός δεν λέει απλώς γνωμικά, ανάλογα με την κοινωνική του θέση παρεμβαίνει με συνετές νουθεσίες,συμβιβάζει τα πράγματα όταν οξύνονται. Η στάση του φωτίζει τις ενέργειες και τις συνέπειες των πράξεων του τραγικού ήρωα και υπηρετεί τις ανάγκες του μύθου. Συχνά στα λόγια του εμφανίζεται και το τελετουργικό στοιχείο (ικεσία, θρήνος, θυσία και ιδιαιτέρως κλητικούς ύμνους προς τους θεούς που είτε ικετεύουν είτε εξυμνούν τον Έρωτα, π.χ. στην Αντιγόνη και τις Τραχίνιες).
Η τραγική λέξις του Σοφοκλή: στοιχεία ύφους
Ο συγγραφέας του Βίου του Σοφοκλή λέει για το σοφόκλειο ύφος ότι [u1]διαθέτει ακρίβεια, γλυκύτητα, τόλμη και ποικιλία. Προσθέτει επίσης ότι ο Σοφοκλής μπορεί επίσης να παρουσιάζει με μία λέξη ή μισό στίχο ολόκληρο τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου (ηθοποιείν). Ενίοτε σε μια και μόνο διατύπωση συμπυκνώνεται ο μύθος της τραγωδίας (π.χ. Οιδ. Τύρ. 397, ο Οιδίπους λέει: «εγώ ο Οιδίπους που δεν γνωρίζω τίποτε» -και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα, αν γνώριζε θα απέφευγε όσα του επεφύλαξε η μοίρα του και για τα οποία δεν ευθύνεται). Το ίδιο συμβαίνει και με τις γνωμικές ρήσεις στον Σοφοκλή. Δεν εκφράζουν απλώς μια γενική αλήθεια, την προβάλλουν ως την απόλυτη ανάγκη στην οποία υποτάσσονται οι ήρωες. Ο λόγος του Σοφοκλή παραμένει συνδεδεμένος με τον μύθον. Αναγνωρίζονται επικά και λυρικά στοιχεία, δανεισμένα από την προηγούμενη παράδοση, είναι όμως ενσωματωμένα στον λόγο έτσι ώστε να εξυπηρετούν τη δραματική σύνθεση. Π.χ. στην Ηλέκτρα το σκόπιμα μεγαλόπρεπο επικό ύφος της περιγραφής του υποτιθέμενου θανάτου του Ορέστη εξυπηρετεί την πλοκή, διότι προωθεί το σχέδιο του Ορέστη, τον δόλον και κάνει την εξιστόρηση πειστική, με αποτέλεσμα η Ηλέκτρα να ξεσπάσει σε θρήνο. Ο θρήνος είναι πολύ παθητικός, εκφράζει βαθιά οδύνη και εξυπηρετεί επίσης την πλοκή, διότι συγκινείται ο Ορέστης και αποκαλύπτεται στην αδερφή του (σκηνή της αναγνώρισης) Στήνεται λοιπόν από τον Σοφοκλή (και όχι μόνο στη Ηλέκτρα) «ένα θέατρο μέσα στο θέατρο», τακτική που ακολουθεί και σε άλλες τραγωδίες. Η λέξις (κείμενο τραγωδιών) του Σοφοκλή σπάνια επιτρέπει την αναγνώριση σύγχρονων ιστορικών γεγονότων. Το ύφος του όμως τουλάχιστον στα έργα της μέσης και τελευταίας του περιόδου, φανερώνουν επίδραση από τους σοφιστές (αγώνες λόγων αλλά κυρίως οι πολλές αναφορές στην έννοια του κέρδους ή στα αντιθετικά ζεύγη νόμος-φύση, λόγος-έργο, που ήταν βασικές φιλοσοφικές και πολιτικές έννοιες της εποχής). Σημασία στο σοφόκλειο έργο πάντως έχει και η σιωπή των ηρώων, που μπορεί να συνιστά από μόνη της και αυτή δράση
ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ
- «Υπάρχει καλύτερο κόσμημα για το παιδί από τη δόξα του πατέρα του και για τον πατέρα από τη δόξα του γιου του;»
- «Ο ανόητος έχει αδελφό τον αδύναμο.»
- «Πολλοί γενούν το δέος, το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά.»
- «Όποιος κυβερνήτης πλοίου παρατεντώνει τα πανιά και δεν λασκάρει καθόλου, ανατρέπει το καράβι.»
- «Ένα κράτος, όπου η αυθάδεια και η ελευθερία τού να κάνει κανείς ό,τι θέλει μένουν ατιμώρητα, μπορεί να είναι κανένας σίγουρος γι’ αυτό, ότι μετά από ένα ευτυχισμένο ταξίδι τελειώνει βυθισμένο μέσα στην άβυσσο.»
- «Ποιος καλός άνθρωπος δεν είναι φίλος του εαυτού του;»
- «Η καλύτερη τακτική είναι να χρησιμοποιεί κανείς τη δύναμή του για να κάνει όσο το δυνατόν περισσότερα καλά.»
- «Στον κακό άνθρωπο η αρχική ζωτικότητα του πνεύματος δεν διατηρείται για πολύ, αλλά με τον καιρό μεταβάλλεται.»
- «Δεν αρμόζει στον καλό γιατρό να επικαλείται μαγικές δυνάμεις, όταν χρειάζεται χειρουργική επέμβαση για ν’ απαλλαχθεί ο άρρωστος απ’ το κακό.»
- «Πρέπει να συγκρατούμε το θυμό μας απέναντι σ’ εκείνους που έσφαλαν χωρίς να το θέλουν από λαθεμένη κρίση.»
- «Ο θυμός δεν έχει άλλα γηρατειά εκτός από το θάνατο, ο πεθαμένος δεν έχει πια κανένα αίσθημα.»
- «Ο Θεός είναι η αλήθεια και το φως η σκιά του.»
- «Ούτε ο ισχυρότερος θνητός δεν μπορεί να αποφύγει την τιμωρία των θεών.»
- «Καθένας και γελά και κλαίει, όπως τα κανονίζει ο Θεός.»
- «Μην ξεστομίζεις ποτέ έναν υπεροπτικό λόγο ενάντια στους θεούς και μην παραδέχεσαι μια αλαζονική έπαρση, μακάρι να μην υπερτερείς περισσότερο από έναν άλλον με τη δύναμη ή με την υπεροχή του πλούτου, γιατί μια μόνη μέρα καταστρέφει τους ανθρώπους και τους ξανασηκώνει. Οι θεοί αγαπούν τη μετριότητα στις επιθυμίες και μισούν τη βλαστήμια.»
- «Ο θάνατος τότε μόνο είναι το μεγαλύτερο κακό, όταν τον παρακαλούμε να έρθει κι αυτός δεν εισακούει τις προσκλήσεις μας.»
- «Αν ο θάνατος έρχεται πρόωρα, δηλώνω πως αυτό για μένα είναι ένα κέρδος. Όποιος ζει σαν κι εμένα ανάμεσα σε αναρίθμητα δεινά, πώς είναι δυνατόν να μην κερδίζει πεθαίνοντας;»
- [u2]«Τι πιο ωραίο υπάρχει απ’ το να χαμογελάς στους εχθρούς σου;»
- «Είναι αληθινή η λαϊκή παροιμία ότι τα δώρα των εχθρών δεν είναι ούτε χρήσιμα ούτε ωφέλιμα.»
- «Έρως ανίκατε μάχαν.»
Β2
Κιασήφ Μελέκ
Κουγιουρούκης Παναγιώτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου